Literatura – Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
W epopei Adama Mickiewicza odnajdziemy barwnie opisane obyczaje szlacheckie, kultywowane na początku XIX wieku. Zamiarem poety – jak dowiadujemy się z jego listów – było utrwalenie i ocalenie od zapomnienia tych tradycji polskiej i litewskiej szlachty, które powoli zanikały. Wystrój domostw świadczący o patriotyzmie mieszkańców (obrazy, zegar wygrywający Mazurka Dąbrowskiego, herby rodowe), polowania, gościnność, parzenie kawy, zachowanie się przy stole, grzybobranie, potrawy, nawet kolejność, w jakiej goście spacerowali po okolicy, oraz polonez – wszystko to zebrał Mickiewicz i opisał w swoim dziele.
Literatura – Adam Mickiewicz Dziady cz. II
Adam Mickiewicz w tej części dramatu romantycznego opisał zwyczaj obchodzony na Litwie (dokładny jego opis znajduje się na początku dzieła). Według pogańskich wierzeń dusze, które nie trafiły ani do nieba, ani do piekła, błąkają się po świecie między żywymi i odbywają pokutę. Podczas nocy „dziadów” ludzie częstowali dusze pokarmem, służyli pomocą, aby ulżyć im w cierpieniach. Duchy natomiast ostrzegały żywych przed błędami, które same popełniły za życia. Poprzez nawiązanie do tego zwyczaju, poeta tłumaczy prawdy rządzące światem i przedstawia romantyczną, ludową wizję świata, według której duchy żyją wśród ludzi na ziemi, a kontakt ze światem zmarłych jest możliwy. Mówiąc o tym motywie, warto przywołać postaci, które pojawiły się na wezwanie uczestników obrzędu w noc opisywaną przez poetę. Każdy z duchów przyniósł ze sobą pouczenie, które jest uniwersalną nauką.
Literatura – Henryk Sienkiewicz Krzyżacy
Sienkiewicz opisał w swojej powieści historycznej bogactwo tradycji rycerskich. W utworze znajdziemy między innymi opis ślubowania, zwyczaj nakładania chusty na głowę rycerza skazanego na śmierć (Danusia uratowała w ten sposób Zbyszka przed wyrokiem), wyzwanie na pojedynek poprzez rzucenie rękawicy, szacunek dla posłów obcego wojska i przysługująca im nietykalność, posiadanie damy serca i służba dla dobra jej imienia, odśpiewanie pieśni przed bitwą (wojsko polskie na polach Grunwaldu zaśpiewało Bogurodzicę).
Literatura – Władysław Stanisław Reymont Chłopi
Młodopolski powieściopisarz, stosując konwencję realizmu i naturalizmu, w wiarygodny i barwny sposób opisał obyczaje i tradycje chłopskie. Sianokosy (znak krzyża na początku pracy, wybrany chłop jako przodownik, przyjazne relacje między chłopami), uczta wigilijna, zaloty, chrzciny, szatkowanie kapusty, zachowanie się w kościele, gościnność, wesele i zwyczaje podczas zabawy – te wszystkie elementy folkloru przebiegają według ustalonego przez tradycję porządku. Zapewnia to trwałość kultury oraz określa tożsamość gromady.
Literatura – Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o sobótce
Jan Kochanowski w utworze opisuje obyczaj nocy sobótkowych, obchodzonych na wsi w wigilię dnia świętego Jana. Podczas obrzędów śpiewane są pieśni – każdą wykonuje jedna Panna. Treść śpiewów dotyczy życia na wsi: spokojnego, sielankowego, pełnego szczęścia. Praca na polu daje ludziom radość i zapewnia spokojny byt. W wierszu Kochanowskiego obecny jest motyw arkadyjski, a obraz wsi został przez poetę wyidealizowany.
Film – Hero, (Chiny / Hongkong 2002), reż. Yimou Zhang
O zwyczajach i obrzędach można mówić również w kontekście takich filmów, jak Hero. Tradycje i obyczaje chińskie (charakterystyczne stroje, broń, hierarchia społeczna, architektura, pokarmy, honor wojownika), tak różnorodne i barwne, w filmie Zhanga Yimou zostały podkreślone przez niezwykłe zdjęcia i ciekawą historię głównego bohatera, w którego wcielił się Jet Li. Wartość artystyczną filmu podnoszą dopracowane co do szczegółu kompozycje kadrów, piękne kostiumy, choreografia scen walki i wspaniała muzyka.
Film – Skrzypek na dachu, (USA 1971), reż. Norman Jewison
Historia opowiedziana w filmie opisuje losy rodziny, ale też całej społeczności żydowskiej zamieszkującej małe miasteczko. Codzienność wypełniona jest przez proste gesty, uroczystości, obrzędy, dzięki którym Żydzi tworzą swoją tożsamość. Oprócz wielu przykładów, które pozwolą Wam opisać motyw obyczajów, znajdziecie w tym filmie również wspaniałe piosenki, układy choreograficzne, a przede wszystkim wzruszającą historię o wierności tradycji.
