- (L) Witold Gombrowicz, Ferdydurke
Jedną z najbardziej oryginalnych rodzin opisanych w polskiej literaturze jest rodzina Młodziaków z powieści „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Należąca do mieszczaństwa familia wyznaje bardzo liberalne zasady. Młodziakowie lubują się w sporcie i wszelkiej aktywności. Rodzice nie widzą problemu w tym, że ich nastoletnia córka będzie miała chłopaka, z którym popłynie na kajaki lub nawet – będzie miała nieślubne dziecko. Ten pozorny kult nowoczesności i brak zasad zostaje zdemaskowany za sprawą intrygi Józia. Okazuje się, że pod maską buntu wobec ustalonych konwenansów kryje się tradycyjna obyczajowość i wartości, tak ostentacyjnie krytykowane przez Młodziaków.
- (L) Sławomir Mrożek, Tango
- (T) Tango, reż. Maciej Englert, Polska 1999
Sławomir Mrożek przedstawia w swoim dramacie groteskowy obraz rodziny. Artur, student medycyny, próbuje uporządkować życie swoich rodziców, babki i wuja. Członkowie rodziny zamieniają się rolami – syn jest rozsądny, stara się wychować ojca i matkę, wprowadza do domu zasady, których jednak nikt poza nim nie akceptuje. Rodzina uważa bowiem, że właśnie życie bez zasad jest najciekawsze – i właściwe. Każda z postaci stworzonych w Tangu Mrożka jest wyrazista i daje szerokie możliwości opisania relacji, jakie zachodzą między członkami rodziny. Odwrócenie porządku w domu Artura z jednej strony może bawić czytelnika (służy temu absurd i komizm), z drugiej strony uświadamia nam, że pozbawiona wartości moralnych i zasad obyczajowych rodzina jest bliska rozkładu. Społeczeństwo zaś, które opiera się na takim właśnie modelu rodziny, nie ma przyszłości. (Polecam Wam nie tylko dramat Mrożka, ale i rewelacyjny spektakl Teatru Telewizji w reżyserii Macieja Englerta z Piotrem Adamczykiem w roli Artura. WARTO zobaczyć!!!)
Tragiczne losy rodziny należącej do rodu Labdakidów opisuje Sofokles. Jokasta i Lajos po odkryciu przepowiedni mówiącej, że ich syn zabije ojca i ożeni się z matką, decydują się porzucić dziecko. Przygarnia je małżeństwo, które rządzi Koryntem. Chłopak poznaje jednak swoją przyszłość i sądząc, że zagraża rodzicom (władcom Koryntu), ucieka. W drodze zabija Lajosa, a uwalniając Teby od okrutnego Sfinksa, otrzymuje królestwo i rękę Jokasty. Wszystko, co zdarzyło się od chwili opuszczenia Koryntu przez Edypa, dzieje się bez świadomości bohatera. Nie wie on, że zabijając Lajosa, i żeniąc się z Jokastą, wypełnił przepowiednię. Właściwa akcja utworu Sofoklesa obejmuje czas, w którym Edyp poszukuje zabójcy króla Teb. Stopniowo odkrywa prawdę o sobie i ostatecznie przyjmuje karę, którą sam na siebie – jako zabójcy króla – wydał. Najważniejszym czynnikiem decydującym o losach bohaterów jest fatum – nieuchronne przeznaczenie, dotykające zarówno dobrych, jak i złych ludzi.
W powieści młodopolskiej Reymont prezentuje portret rodziny Borynów na tle gromady, jaką stanowią mieszkańcy wsi Lipce. Naturalistyczna konwencja utworu, ukazująca relacje ojca (Macieja) i syna (Antka) oraz pozostałych bohaterów (m.in. Hanki i Jagny), pozwala dostrzec w losach postaci podobieństwo do świata przyrody, w którym panują te same zasady. Walka o terytorium (ziemię), dominację w społeczności, partnerkę czy o przetrwanie to codzienne troski, z jakimi mierzą się Borynowie. Rodzina, na czele której stoi Maciej, podporządkowuje się decyzjom ojca, choć nie zawsze zgadza się z jego wyborami. Zdeterminowani przez prawa natury, rywalizują ze sobą, kłócą się, ale razem tworzą rodzinę, która pozostaje wierna tradycji i własnym wartościom.
- (F) Aż do piekła, (USA 2016), reż. David Mackenzie
Film opowiada historię dwóch braci, którzy decydują się napaść na bank, aby zdobyć pieniądze na spłacenie długu, jaki obciąża ich farmę. Mężczyznami kieruje przede wszystkim troska o przyszłość rodziny (jeden z nich ma syna). Nie wszystko jednak idzie zgodnie z planem, a braterska więź zostaje poddana próbie. Recenzje filmu znajdziecie w artykule: Ballada o biedzie, zbrodni i karze.
Inne teksty kultury zawierające motyw rodziny:
- Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
- Molier, Świętoszek
- Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia
- Aleksander Fredro, Zemsta
- Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem