W Zbiorze zadań z języka polskiego zamieszczono wskazówki dotyczące analizy i interpretacji utworu lirycznego. Zapoznajcie się z nimi, aby przypomnieć sobie, co należy wziąć pod uwagę podczas pracy nad wierszem.
Elementy analizy i interpretacji wiersza
1. Sformułowanie tezy/hipotezy interpretacyjnej (wstępne rozpoznanie głównego tematu/problemu wiersza).
2. Określenie sytuacji lirycznej, czyli rozpoznanie: typu liryki (charakter liryki, okoliczności mówienia, typ mówienia), charakteru podmiotu mówiącego (kto, do kogo, po co mówi?).
3. Ukazanie sposobu konstruowania sytuacji lirycznej (miejsca, czasu, obrazowania):
– wszystkie zabiegi poetyckie oraz elementy świata przedstawionego (miejsce, czas, obrazowanie) powinny być ujęte integralnie i funkcjonalnie (bez dychotomii);
– w obrazowaniu należy dostrzec zabiegi poetyckie, czyli zastosowane w wierszu zabiegi kompozycyjne i językowe (językowe, to znaczy nie tylko stylistyczne);
– zabiegi językowe to wszystkie ważne dla wymowy wiersza użycia słów, związków wyrazowych, zabiegów składniowych, form fleksyjnych (np.: używanie imiesłowów, czasów…);
– środki stylistyczne – mieszczą się w językowych, mają dla liryki szczególne znaczenie, są to: środki leksykalne, semantyczne (tropy), składniowe, brzmieniowe, wersyfikacyjne,
– w opisie wiersza na poziomie podstawowym ważne jest, aby środki omówione należały do tak zwanych oczywistych, czyli były nieskomplikowane.
Wyliczenie niektórych ważniejszych środków stylistycznych:
– brzmieniowe, np.: onomatopeja, instrumentacja brzmieniowa,
– leksykalne, np.: zgrubienia, zdrobnienia, neologizmy, archaizmy, kolokwializmy,
– semantyczne, np.: metafory (typy), epitet, porównanie, symbol, alegoria,
– składniowe, np.: anafora, epifora, paralelizm, powtórzenia, pytanie retoryczne, wykrzyknienie,
– wersyfikacyjne, np.: rytm, rym, system wersyfikacyjny (np. sylabotonizm), refren,
– kompozycyjne, np. gatunek, miejsca znaczące i powtarzające się motywy.
4. Interpretacja w kontekstach:
– ogólnych,
– właściwych (kontekst właściwy wynika z typu wiersza i odniesień, np.: liryka wyznania zakłada kontekst biograficzny / liryka opisowa zakłada kontekst historyczny / liryka refleksyjna zakłada kontekst filozoficzny.
Kontekstowość łączy się też z intertekstualnością, czyli z kontekstem historycznoliterackim / z komparatystyką, czyli z kontekstami innych niż literatura dziedzin sztuki.
5. Asocjacyjność myślenia, skojarzenia w granicach wyznaczonych przez sens wiersza i przyjętą metodologię jego opisu (bez jej nazywania).
6. Uogólnienie/podsumowanie, czyli tzw. otwarcie „na po czytaniu”.